اضطراب کنکور

شايد خيلي از ما تجربه اش را داشته باشيم؛ همين که دفترچه اول را مي آورند، توي آن گيجي و ويجي اولين کنکور سؤال هاي اولين درس را مرور کرده و يک حساب سرانگشتي مي کنيم ببينيم چقدرش را بلد نيستيم... همه اينها در چند ثانيه برزخي طول مي کشد. ممکن است بعدش جهنم اضطراب باشد يا بهشت آرامش؛ حسي که شکست يا موفقيت ما را حتي بيشتر از دانسته هايمان تضمين مي کند. اصلا علت اينکه بعضي ها با وجود معدل هاي خيلي تاپ نمي توانند در کنکور موفق باشند همين است که راه مقابله با اضطراب امتحان را نمي دانند. «اضطراب امتحان» يکي از شايعترين مشکلات تحصيلي دردانش آموزها و دانشجوهاي مملکت ماست. اين اضطراب به بدترين شکل خودش را در امتحاني نشان مي دهد که از همان اول ابتدايي در نظرمان از آن «غول امتحان ها» را ساخته اند: کنکور سراسري. حالا داريم به اين غول پيش ساخته(!) نزديک مي شويم، کساني که مستعد اضطراب امتحان هستند، دارند روزهاي جهنمي خودشان را تجربه مي کنند. البته همان طور که در خود مطلب هم خواهيد خواند، همه دلشوره هاي قبل از کنکور را هم نمي توان در دسته اضطراب امتحان قرار داد. اضطراب در حد معقولش چيز چندان بدي نيست. به هر حال اين شماره را گذاشته ايم براي اين اضطراب فراگير؛ ته و تويش را در آورده و راهکارهاي مقابله با آن را رديف کرده ايم. اميدواريم که کنکوري هاي خواننده همشهري جوان آن قدر وقت و آرامش داشته باشند که اين مطلب را هفته آخر پيش از کنکور بخوانند!

اضطراب خوب، اضطراب بد

قبل از اينکه برويم سراغ اصل مطلب، بهتر است بدانيد که اضطراب در حد خودش اصلا چيز بدي نيست. روان شناسان مي گويند اضطراب کم و اضطراب زياد باعث مي شود که آدميزاد در حد مطلوب کار نکند. وقتي تکليفي به آدم واگذار مي شود، بهترين حالت انجامش در زماني است که آدم در حد متوسطي اضطراب داشته باشد.بااين حساب اضطراب کنکور هم به 2 دسته خوب و بد تقسيم مي شود.
1-اضطراب مؤثر
به اضطراب متوسط يا در حد معقولي که معمولاًهمه کنکوري ها قبل از روز آزمون درگيرش مي شوند و باعث مي شود که فرد بهتر و سريع تر کار کند، اضطراب تسهيل کننده مي گويند. نشانه هاي اين اضطراب ممکن است از حالت معمول کمي شديدتر باشد؛ مثلا کنکوري به کوچک ترين مزاحمتي اعتراض مي کند و به در خواست هاي اطرافيان توجه نمي کند. به هرحال طرف، کنکور دارد و قرار است دست کم سرنوشت زندگي تحصيلي اش توي چند ساعت معلوم شود. اين اضطراب، هم طبيعي است و هم مؤثر.
2-اضطراب مخرب
اضطراب مخرب همان چيزي است که اين مطلب درباره آن است؛ کلي ترين فرقش هم با اضطراب موثر، شدت آن است. در اضطراب مخرب، فرد آن قدر درگير نشانه هاي اضطراب مي شود که فرايند يادگيري اش مختل مي شود. نشانه هاي اين اضطراب را به تفصيل در بخش بعدي بخوانيد.

نشانه هاي اضطراب کنکور

اگر بخواهيم نشانه هاي اضطراب کنکور را بدون توجه به نظريه هاي روان شناسي و فقط با توجه به زمان آن تقسيم کنيم، بهترين راه اين است که آن را به 3 بخش قبل از امتحان، هنگام امتحان و بعد از امتحان تقسيم کنيم.
1نشانه هاي قبل از امتحان
کسي که اضطراب امتحان دارد، هنگام درس خواندن اين نشانه ها را از خودش نشان مي دهد:
1-بدون اطمينان درس مي خواند؛ يعني واقعا نمي داند که چيزي را که خوانده، ياد گرفته است يا نه.
2-هنگام درس خواندن بيشتر به نتيجه امتحان فکر مي کند تا به يادگيري. البته يادتان باشد که همه ما هنگام درس خواندن به نتيجه هم فکر مي کنيم اما اگر اين فکر به نتيجه آن قدر ذهن را بگيرد که کسي نتواند يک درس هضم کند، نشانه اضطراب امتحان اوست.
3-احساس دلشوره و تشويش مداوم؛ يعني حس خطر بدي که نمي شود فهميد سرچشمه اصلي اش دقيقا کجاست اما وجود دارد.
4-نشانه هاي روان تني مثل درد معده و شکم و حالت تهوع. بالاخره اين استرس مداوم روي سيستم بدن هم تاثير مي گذارد و به قول شاعر «تن ز جان و جان ز تن مستور نيست».
5-پرخوري يا کم خوري که معمولا دومي بيشتر است.
6-پرخوابي يا کم خوابي يا بدخوابي؛ اولي و دومي که معلوم است اما سومي يعني اينکه طرف به اندازه مي خوابد اما از خوابش احساس رضايت نمي کند.
7-افراط و تفريط در ساعت هايي که براي مطالعه مي گذارد.
2-نشانه هاي هنگام امتحان
نشانه هاي هنگام امتحان اضطراب کنکور از همه بدتر است. اصلا اين آمبولانس هايي که در حوزه هاي امتحان براي بخش جسمي مي گذارند همين نشانه هايي است که ممکن است کنکوري ها نشان دهند. از لحاظ فکري ممکن است فرد کلا حواسش از جلسه امتحان پرت شود يا يکدفعه بينايي و شنوايي اش مختل شود اما نشانه فراگير ترش وقفه ذهني است؛ يک دفعه آدم هر چيزي که خوانده، از ذهنش مي رود و با اينکه مي داند جواب سؤال ها را مي داند، هيچ چيزي يادش نمي آيد. از لحاظ جسمي هم ممکن است به فرد حالت تهوع دست دهد يا آن قدر دستش عرق کند که مداد در آن سر بخورد يا حتي غش کند! بله درست خوانديد، اضطراب ممکن است باعث شود که شما غش کنيد.
3-نشانه هاي بعد از امتحان
کسي که اضطراب امتحان دارد، بعد از امتحان هم نشانه هاي خودش را نشان مي دهد. جالب ترين نشانه اين است که فرد به دروغ، خودش را نسبت به نتيجه بي تفاوت نشان مي دهد؛ غير از اين، احساس گناه هم مي کند؛ مثلا از خودش مي پرسد چرا بيشتر مطالعه نکردم؟ نسبت به ديگران احساس خشم مي کند؛ مثلا مي گويد اصلا معلم هاي ما درست با ما تست کار نمي کردند و دست آخر هم ممکن است نشانه هاي افسردگي در او بروز کند.

علت هاي اضطراب کنکور

چرا يک نفر اضطراب امتحان مي گيرد اما ديگري نه؟ جواب اين سؤال اگر بخواهد به زبان علمي گفته شود. خيلي خيلي پيچيده مي شود اما ما براي اينکه جانب علم را نگه داريم، همان طبقه بندي علمي را ساده تر مي آوريم:
1-عامل هاي شخصيتي
بين عامل هايي که باعث مي شوند يک نفر اضطراب امتحان بگيرد، بعضي ها به شخصيت آدم بر مي گردند؛ يعني چيزي کلي تر در شخصيت آدم وجود دارد که خودش را به شکل اضطراب امتحان هم نشان مي دهد؛ مثلا کسي که عزت نفس پاييني دارد، آن قدر احترام به خود پاييني دارد که توانايي هايش را ناديده مي گيرد يا اينکه بعضي ها کلا همه شکست هارا فقط به ناتوايي خودشان نسبت مي دهند و به همين خاطر احساس تقصير فراواني به خاطر درس نخواندن يا رد شدن در يک امتحان مي کنند. بعضي ها هم کمال گرا هستند؛ يعني همه چيز را تمام و کمال مي خواهند. براي آنها نمره خوب در امتحان هاي مدرسه نمره 20 است و درصد خوب در کنکور 100 درصد. چون که اين معيارها خيلي دست بالاست. ترس از نرسيدن به آنها خودش اضطراب آور است. بعضي ها هم کلاانگيزه کمي دارند وچون انگيزه ندارند درس نمي خوانند و چون درس نمي خوانند مضطرب مي شوند! بعضي ها هم به قول روان شناس ها« اضطراب فراگير» دارند. آنها کلا مضطربند، فرقي نمي کند چه در باجه يک بانک، چه در زير درخت و چه در حوزه امتحان کنکور.
2-عامل هاي خانوادگي
چون بيشتر کساني که دارند کنکور سراسري مي دهند، هنوز از خانواده مستقل نشده اند رفتار خانواده خيلي روي رفتارهاي مربوط به کنکور آنها اثر مي گذارد.توجه بيش از حد به وضع درسي کنکوري بدون اينکه بدانند درست توجه کردن يعني چه و اصلا بچه شان دارد چه جوري درس مي خواند (تاکيد بر کميت درس خواندن به جاي کيفيت) و انتظارات بيش از حد و نامعقول در حد رفتن عکس بچه روي جلد ويژه نامه پيک سنجش بعضي از رفتارهايي هستند که مستقيما موجب بالا رفتن اضطراب امتحان مي شود. غير از اين اصولا بعضي از خانواده ها جوري بچه شان را پرورش مي دهند که خواهي نخواهي بچه مضطرب بار بيايد. معمولا خانواده هايي که ديکتاتور مآبانه بچه شان را پرورش مي دهند، بايد منتظر اضطراب امتحانش هم باشند.
3-عامل هاي آموزشگاهي
در ايران مخصوصاً درباره کنکور بعضي وقت ها خود سيستم آموزشي اضطراب آفرين است. تاکيد بيش از حد بر کنکور، ساختن يک غول از کنکور سراسري، گرفتن کنکورهاي آموزشي مشکل تر از کنکور سراسري عوامل قبل از امتحان است. در زمان امتحان هم مراقبان بداخلاق، محدوديت زماني بيش از حد و وجود عوامل مزاحم فيزيکي مثل سرو صدا يا نور مناسب، مخصوصاً براي کساني که مستعد اضطراب امتحان هستند عامل خطر است.
کامل تر بخوانيد: موفقيت شماره208: با انگيزه بودن، موفقيت شماره 179: اضطراب، موفقيت شماره 187: عزت نفس، موفقيت شماره 128:کمال گرايي.
منبع:مجله همشهري جوان شماره 216
/خ